POLACY W KOŚCIELE NA ISLANDII
Losy wielu tysięcy Polaków, którzy w kilku ostatnich dziesięcioleciach opuścili ojczyznę w poszukiwaniu pracy i lepszego życia, mogą być potwierdzeniem tezy, że wiek XX i początek XXI to czasy migracji. W refleksji nad tym problemem, obok wyzwań i zagrożeń związanych z tym zjawiskiem, wskazuje się również na misyjny czy ewangelizacyjny wymiar procesu migracji. Ożywienie niektórych Kościołów na zachodzie Europy, czy też nadzieję na nie, upatruje się niekiedy w imigrantach z Polski. Ważną rolę odgrywa w tym kontekście polskie duszpasterstwo.
Emigracja polska na Islandii
Jednym z kierunków polskiego fenomenu migracji stała się także rzucona na burzliwe wody Północnego Atlantyku Islandia. Nie stanowi ona, oczywiście, głównego kierunku wyjazdów Polaków, ale jest bardzo interesującym przypadkiem. Jak wykazały badania socjologiczne przeprowadzone wiosną 2010 r. przez wykładowców i studentów Collegium Civitas, na Islandię wyjeżdżało ok. 0,1% wszystkich emigrantów z Polski. Ten, wydawać się może niewielki, odsetek stanowił jednak wówczas 37% wszystkich imigrantów przybywających na wyspę i 3% jej populacji. W styczniu 2011 r. na 318 452 dwie osoby zamieszkujące Islandię zameldowanych było 9463 imigrantów z Polski.1
Według informacji pochodzących z Islandzkiego Urzędu Statystycznego, na koniec 2017 r. Islandię zamieszkiwało 348 580 osób. W 2017 r. przybyło tu 890 osób pochodzących z Polski. Drugą pod względem liczebności grupą byli Litwini, których przybyło 250.2 Na koniec pierwszego kwartału 2018 r. liczba ludności Islandii osiągnęła, niespotykaną dotąd w historii, liczbę 350 710 osób. Oficjalne dane mówiły, że 64% całej populacji wyspy (224 tys. osób) mieszka w regionie stołecznym i samym Reykjavíku. Z ogólnej liczby 2530 imigrantów przybyłych w tym czasie na Islandię, 770 osób pochodziło z Polski. Jak informuje Islandzki Urząd Statystyczny, Islandię zamieszkuje łącznie 39 570 cudzoziemców, co daje 11,3% całej populacji kraju.3
Trudno precyzyjnie wskazać i opisać początki emigracji Polaków na Islandię. Pierwsze kontakty zaczęły się zapewne w latach 60. XX w., gdy Islandczycy zaczęli remontować i budować statki w polskich stoczniach. Kolejne próby rekrutacji polskich pracowników miały miejsce w latach 80. i także związane były z przemysłem okrętowym. W tym też czasie na Islandię zaczęło przybywać coraz więcej Polaków, którzy zatrudniani byli głównie w zakładach przetwórstwa rybnego. Proces ten nasilił się w latach 90., a jeszcze bardziej po 2004 i 2006 r., gdy Islandia (choć nienależąca do UE) otworzyła swój rynek pracy dla pracowników z Polski. Czasowe zmniejszenie liczby emigrantów z Polski było spowodowane załamaniem islandzkiej gospodarki jesienią 2008 r. Jednak dość szybko Islandia podniosła się z kryzysu i na powrót stała się dla Polaków atrakcyjnym miejscem pracy.
Polacy dość szybko zyskali dobrą opinię wśród islandzkich pracodawców i postrzegani byli przez pryzmat pracowitości i sumienności. Polscy imigranci znajdowali i nadal znajdują zatrudnienie w zakładach przetwórstwa rybnego, w branży spożywczej, w sektorze usługowym, opiece społecznej.
W 2007 r. 40 % zatrudnionych Polaków pracowało w budownictwie.4 Te obszary zatrudnienia utrzymują się nadal, choć pojawiają się też nowe miejsca, gdzie można spotkać Polaków – jest to szeroko rozumiana branża turystyczna czy edukacja. W ostatnich latach akcje rekrutacyjne w Polsce prowadziły firmy obsługujące międzynarodowe lotnisko w Keflaviku.
Początkowo migracja z Polski obejmowała północno-wschodnie regiony Polski (okolice Białegostoku, Ełku, Łomży) i te obszary są obecnie reprezentowane najliczniej. Z czasem dołączyli przyjezdni z Pomorza, Małopolski i Podkarpacia. Aktualnie spotkać można, choć w mniejszej liczbie, pracowników ze wszystkich regionów Polski.
Charakteryzując od strony socjologicznej emigrację polską w Islandii, wskazuje się, że jest to emigracja mała (choć stanowi najliczniejszą mniejszość narodową), młoda stażem (czyli bez problemu drugiego i trzeciego pokolenia imigrantów, choć w wiek nastoletni wkroczyło już pokolenie urodzone na Islandii), emigracja o charakterze zarobkowym, ewentualnie poznawczym (nie występuje emigracja polityczna). Interesującym i ważnym socjologicznie zagadnieniem jest również spojrzenie na obecność Polaków pośród społeczeństwa islandzkiego jako na spotkanie dwóch społeczeństw homogenicznych.5
Cechą charakteryzującą emigrację polską w Islandii jest też brak ukształtowanych i trwałych organizacji polonijnych. Powstające inicjatywy mają często charakter spontaniczny, oddolny i czasowy. Wśród organizacji skupiających i organizujących życie kulturalne i społeczne Polaków na Islandii wymienia się Towarzystwo Przyjaźni Islandzko-Polskiej, choć nie jest to organizacja polonijna. W 2010 r. wymieniano działające Stowarzyszenie Polaków w Islandii, Związek Polaków Fiordów Zachodnich oraz Zawiązek Kultury Polskiej „Rejs” w Keflaviku. Ośrodkami, które próbują integrować życie Polaków na Islandii, jest Konsulat RP (od 2018 r. Ambasada RP) oraz powstała w 2008 r. Szkoła Polska w Reykjaviku założona i prowadzona przez Stowarzyszenie Przyjaciół Polskiej Szkoły.6
Ważną rolę w integracji polskiej społeczności na Islandii odgrywa również Kościół katolicki. Nie wszyscy imigranci identyfikują się z nim i uczestniczą w życiu tej wspólnoty, ale dla znacznej części jest to miejsce bądź to regularnego praktykowania swej wiary, bądź choćby przeżywania ważniejszych świąt. Badania socjologiczne pokazują, że świętowanie czy uczestnictwo w liturgii Kościoła stanowi niekiedy praktykę izolacyjną i utrudnia pełną integrację.7 Trzeba tu jednak uwzględnić odmienność kultury i wyznania panujących na Islandii oraz często słabą znajomość języka islandzkiego, co utrudnia pełniejsze wejście w dialog z miejscową społecznością.
Jak zauważa ambasador RP, Gerard Pokruszyński, Kościół katolicki i pracujący wśród Polaków polscy księża są naturalnymi sprzymierzeńcami i współpracownikami polskiej placówki dyplomatycznej na Islandii. Duszpasterstwo polskojęzyczne pozwala skupiać Polaków i kształtować ich patriotyczną postawę. Aktywność duszpasterska, coniedzielne msze św., katecheza, przygotowanie do sakramentów i wszelkie przyparafialne inicjatywy służą nauce języka polskiego, integracji Polaków oraz podtrzymaniu narodowej tożsamości.8 Obecność polskich imigrantów stanowi także ważny impuls do odrodzenia, ożywienia i rozwoju Kościoła katolickiego w tym kraju.9 Stanowi ona bez wątpienia ważny i godny odnotowania fakt, szczególnie najnowszej historii tego Kościoła, która swymi początkami sięga X w.
Historia Kościoła na Islandii
Pierwsze ślady obecności chrześcijaństwa na tej wyspie należy łączyć z mnichami iroszkockimi, którzy prawdopodobnie od początku IX w., jeszcze przed systematycznym zasiedleniem wyspy, przybywali tu w ramach swych wędrówek pro Christi amore. Wśród pierwszych osadników, którzy od 874 r. zasiedlali Islandię, byli też przedstawiciele religii chrześcijańskiej. Po okresie zasiedlenia i stworzenia podwalin niepodległego państwa, pierwszy w Europie, powstały w 930 r., parlament Althing podjął decyzję o przyjęciu chrześcijaństwa. Było to latem 1000 r. Od tego momentu rozpoczęła się na Islandii praca misyjna. Ważnym jej momentem było powstanie w 1056 r. pierwszego biskupstwa w Skálholt. Drugim, dla północnej części kraju, było powstałe w 1106 r. biskupstwo z siedzibą w Hólar. Przyjęcie chrześcijaństwa było w historii Islandii ważnym i owocnym wydarzeniem, wprowadzało w krąg kultury europejskiej, łączyło z ówczesnymi centrami naukowymi i kulturalnymi, pozwalało kształtować narodową tożsamość i kulturę. Z tego pierwszego okresu chrześcijaństwa na Islandii pochodzi jej patron i jedyny kanonizowany święty – św. Thorlak, biskup Skálholt w latach 1178-1193. Kościół katolicki przyczynił się w tym czasie do bujnego rozwoju szkolnictwa, kultury islandzkiej, mógł poszczycić się także rozwojem życia monastycznego.10
Jako istotna siła życia społecznego Kościół przetrwał utratę niezależności Islandii najpierw na rzecz Norwegii (1262 r.) a następnie Danii (1380 r.). Kres istnieniu Kościoła katolickiego na Islandii położyła reformacja. Walnie przyczynił się do tego król duński Christian III, który wykorzystał reformację, aby zawłaszczyć przy tej okazji dobra kościelne. Na czele ruchu broniącego Kościoła katolickiego i jednocześnie niezależności Islandii stanął wówczas biskup Hólar – Jón Arason. Zorganizowany przez niego zbrojny opór nie był w stanie przeciwstawić się siłom duńskim, a sam biskup został ścięty 7 listopada 1550 r. Przerwało to na kilkaset lat istnienie katolicyzmu na Islandii. Dobra kościelne zostały skonfiskowane przez króla, a częściowo przejęte przez kościół luterański. Pierwsi po trzystu latach księża katoliccy przybyli na wyspę w 1859 r., by objąć opieką duszpasterską przebywających tu francuskich rybaków. W tym czasie Islandia należała do założonej w 1855 r. „Misji Arktycznej”. Księża spotkali się jednak z dość szorstkim przyjęciem ze strony Islandczyków. Sytuację poprawiła nieco nowa konstytucja z 1874 r., która gwarantowała wolność religijną. W 1895 r. na Islandię przybyła kolejna grupa misjonarzy, tym razem posłanych przez Kościół duński. Było to dwóch księży i cztery siostry ze Zgromadzenia św. Józefa z Chambery. Rozpoczęli oni systematyczną akcję misyjną, koncentrując się na posłudze wśród chorych i prowadzeniu szkoły.11
W 1903 r. na Islandię przybyli monfortianie, którzy posługiwali tu do 1968 r. Przyczynili się oni do dalszego rozwoju misji. Jeszcze w 1897 r. na farmie Landakot został konsekrowany kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusowego, który służył przez 25 lat. Około 1918 r. zgromadzenie podjęło decyzję o budowie nowego kościoła według projektu miejscowego architekta Guðjóna Samúelssona. Budowa została ukończona i kościół konsekrowano 23 lipca 1929 r. W 1923 r. Islandię odwiedził kard. Wilhelm van Rossum, prefekt Kongregacji Propaganda Fide, który ustanowił na Islandii, niezależną od struktur Kościoła duńskiego, Prefekturę Apostolską. Na jej czele stanął Martin Meulenberg. Miało to duże znaczenie w dobie uzyskiwania niezależności przez Islandię. W 1929 r. wraz z utworzeniem Administratury Apostolskiej został on ordynowany na pierwszego od czasów reformacji biskupa Reykjaviku. Jego następcą został konsekrowany w lipcu 1943 r. Jóhannes Gunnarsson.12 Były to ważne kroki w kierunku utworzenia na Islandii samodzielnej struktury kościelnej.
18 października 1968 r. papież Paweł VI erygował w stolicy kraju diecezję. W 2018 r. Kościół na Islandii przeżywał więc ważny jubileusz. W ciągu pięćdziesięcioletniej historii diecezja w Reykjaviku miała 5 ordynariuszy. Pierwszym został Hendrik Hubert Frehen (1968-1986). Kolejnym, w latach 1986-1994, był Alfred James Jolson, następnie na czele Kościoła w Islandii w latach 1996-2007 Jóhannes Gijsen. Zastąpił go Pierre Bürcher (2007-2015). Od września 2015 r. biskupem Reykjaviku jest Dávid Tencer OFMCap.
Rozwój diecezji reykjawickiej ukazuje poniższe zestawienie:
1968 2017
Mieszkańcy Islandii 200 000 350 000
Liczba katolików 1070 (0,53%) 13 500 (3,8%)
Parafie 2 7
Kościoły i kaplice 5 17
Chrzty 22 137
Bierzmowania 12 122
Małżeństwa 10 20
Pogrzeby 4 30
Księża 7 15
Diakoni – 1
Siostry zakonne 65 29.13
Na początku 2015 r. na 10 455 osób deklarujących swą przynależność do Kościoła katolickiego Polacy stanowili 60%. Islandczycy stanowili 15% wiernych, 10% Filipińczycy, 5% Litwini i pozostałe 10% to inne narodowości.14
Polskie akcenty najnowszej historii Kościoła na Islandii
Jeszcze zanim Kościół na Islandii nabrał tak dominującego polskiego kolorytu, w jego najnowszej historii pojawiło się kilka polskich akcentów. Po pierwsze, to papież-Polak, Jan Paweł II, oficjalnie potwierdził kanonizację niezwykle ważnego dla Islandczyków świętego – św. Thorlaka. Listem Apostolskim Cum Sanctus z 14 stycznia 1984 r. zatwierdził jego, i tak żywy na Islandii, kult i ogłosił go patronem tego kraju.15
Od marca 1984 r. na Islandii, w Hafnarfjörður, przebywają polskie karmelitanki bose. Kontynuują one obecność tego zakonu zapoczątkowaną jeszcze w 1939 r. przez siostry z Karmelu w Holandii, które w wyniku braku powołań musiały opuścić Islandię w 1983 r. W tej sytuacji, 19 marca 1984 r., do oddalonego o 12 km od Reykjaviku Hafnarfjörður przybyły siostry z Elbląga. Utrzymują się one w dużej mierze z pracy własnych rąk. Prowadzą przyklasztorny sklepik, gdzie można nabywać ręcznie zdobione świece lub okolicznościowe karty. Siostry wykonują także ozdobne dedykacje do ksiąg gości, malują obrazy, przygotowują dekoracje, szopki na Boże Narodzenie i islandzkie pamiątki. Karmelitanki nagrały również kilka płyt z własną muzyką. Ta praca jest okazją, by dawać świadectwo Ewangelii, poznawać ludzi, a Islandczykom – w większości luteranom – daje możliwość zetknięcia się z klasztorem kontemplacyjnym.16
Na swej stronie internetowej siostry piszą m. in.: „Jakże ważne dla Islandczyków jest nasze zapewnienie o duchowej jedności z nimi. Codziennie znajdujemy napisane intencje modlitewne w specjalnej skrzynce umieszczonej w kaplicy i odbieramy telefony i e-maile z prośbami o modlitwę. W Sercu Jezusa składamy troski i problemy tych, którzy szukają u nas wsparcia, zapraszamy do kaplicy, do wspólnej modlitwy. Wielu przyjmuje zaproszenie, a potem dziękują i mówią, jak dużo siły i pokoju otrzymali w czasie tych kilku chwil modlitewnej zadumy. To wspaniałe usłyszeć takie słowa z ust protestantów. Jak przekonałyśmy się już wielokrotnie, dla ludzi szczerze szukających i kochających Boga, wyznanie nie stanowi żadnej bariery. Wielokrotnie słyszałyśmy zapewnienia Islandczyków, jak cenią fakt, że opuściłyśmy swój kraj, by tutaj zamieszkać, modlić się za nich i w ten sposób dzielić z nimi los”.17
Kolejnym ważnym wydarzeniem i zarazem duszpasterskim oddziaływaniem była wizyta Jana Pawła II na Islandii. Odbyła się ona w dniach 3-4 czerwca 1989 r., w ramach 42. podróży apostolskiej, na szlaku której znalazły się kraje skandynawskie.18 Pielgrzymka papieża-Polaka była doniosłym wydarzeniem w historii Kościoła na Islandii i znaczącym spotkaniem dla całego społeczeństwa islandzkiego. Budująca była postawa Jana Pawła II, jego nauczanie odwołujące się do historii i kultury Islandii. Polskimi akcentami wizyty była obecność na spotkaniu w katedrze w Reykjaviku (3 czerwca) karmelitanek z Hafnarfjörður, do których papież zwrócił się w ojczystym języku, oraz obecność dość licznej grupy Polonii.19 W swej relacji siostry odnotowały: „Cała katedra wypełniona była ludźmi. Tu i ówdzie pojawiła się polska chorągiewka, biało-czerwona naszywka na klapie marynarki. Nie było krakowskich strojów, nie było grupy polonijnej. Różne czynniki nie życzyły sobie takiego podkreślania polskości. «Papież przyjeżdża do Islandii a nie do Polonii». Jeśli takie ustawienie sprawy ma przynieść większy owoc w duszach mieszkańców Wyspy, niech i tak będzie”.20
Innym polskim akcentem papieskiej wizyty był 12-metrowy krzyż, który górował nad placem celebry papieskiej 4 czerwca 1989 r. Była to inicjatywa i dar islandzkich skautów, którzy w celu upamiętnienia wizyty papieża zamówili w Krakowie i sprowadzili na Islandię krzyż z polskiego dębu. Papież poświęcił go, a skauci przewieźli i ustawili go w swej centralnej stanicy, gdzie odbywają swe spotkania. Krzyż miał również symbolizować łączność katolików i protestantów.21
Postać Jana Pawła II, jego pielgrzymkę na Islandię można niewątpliwie uznać za swoisty impuls dla polskiego duszpasterstwa na Islandii. W połączeniu ze znacznym wzrostem liczby Polaków był to też powód powierzenia jednej z parafii wstawiennictwu św. Jana Pawła II. We wrześniu 2014 r. w perspektywie ograniczeń lokalowych wcześniejszej kaplicy św. Barbary w Keflaviku diecezja zakupiła budynek dawnej Kaplicy Światła na terenie dawnej bazy NATO w Ásbrú. W trakcie uroczystości poświęcenia przejmowanego kościoła, 20 i 21 września 2014 r., polska społeczność, w odpowiedzi na pytanie bp. Pierre’a Bürchera, niemalże jednogłośnie zaproponowała, by patronem parafii został Jan Paweł II. Ordynariusz Reykjavíku uwzględnił ten głos i odwołując się też do pobytu papieża na Islandii w 1989 r., 23 września 2014 r. erygował w Ásbrú parafię pod wezwaniem św. Jana Pawła II.22
Duszpasterze polonijni na Islandii
W związku z coraz większym napływem pracowników z Polski do Islandii zaczął pojawiać się problem objęcia ich odpowiednią opieką duszpasterską. Większość imigrantów w połowie lat 90. XX w. stanowiły kobiety, które podejmowały pracę głównie w fabrykach przetwórstwa rybnego w okolicach Keflaviku, na Fiordach Zachodnich, na północy kraju oraz na wyspach Vestmanayer. Początkowo posługę sakramentalną wśród Polaków pełnili pracujący tu księża, m. in. Irlandczyk, ks. John McKeon.23 Jak wspomina s. Agnieszka, karmelitanka bosa z Hafnarfjörður, dużym wyzwaniem była dla niego nauka języka polskiego, choć nie można odmówić mu dobrych chęci i zapału.24
Pracę z Polakami w latach 1991-2009 prowadziła s. Czesława Oleś FMM.25 Mieszkając w Hafnarfjördur, spotykała się z Polakami, prowadziła katechezę, a nawet przygotowywała specjalny biuletyn w języku polskim, który miał pomagać, w obliczu niewielkiej znajomości języka islandzkiego przez polskim imigrantów, w orientacji w aktualnych wydarzeniach dziejących się na wyspie.26
Od sierpnia 1995 r. do marca 1997 r. wspomagała ją w pracy wśród Polaków s. Kwirynia Szachnitowska FMM. Z powodów zdrowotnych musiała ona jednak opuścić Islandię.27
Z tym większą radością powitano więc na Islandii pierwszego polskiego księdza, który miał objąć opieką duszpasterską coraz liczniejszą grupę Polaków. Był nim ks. Aleksander Michałowski należący do Towarzystwa Chrystusowego, który rozpoczął posługę na Islandii w listopadzie 1997 r. Do jego zadań należało przede wszystkim otoczenie opieką duszpasterską Polaków mieszkających na Islandii i stworzenie zrębów duszpasterstwa polskiego. Ksiądz Aleksander zamieszkał w Hafnarfjördur. Miał on także wspierać w pracy duszpasterskiej pracujących już na Islandii kapłanów, odwiedzając wszystkich katolików, szczególnie poza Reykjavíkiem.28
Duszpasterstwo, które prowadził ks. Aleksander Michałowski, można nazwać „duszpasterstwem objazdowym”. Tak wspominają je również Polacy z najdłuższym stażem pobytu na Islandii, pamiętający jego pełną zaangażowania pracę. Odwiedzał on, z różnorodną częstotliwością, Polaków mieszkających w różnych częściach kraju, katechizował, spowiadał, sprawował msze św. w języku polskim, udzielał chrztów. Na trasie jego duszpasterskich odwiedzin znajdowało się kilkanaście miejscowości. Już w pierwszych miesiącach swej posługi odwiedził Polaków pracujących i mieszkających m. in. w Ísafjörður, Flateyri, Grundarfjörður, Stykkishólmur, Þórshöfn, Hellisandur, Bolungarvík, Hvolsvöllur, Tálknafjörður, Neskaupstaður, Stöðvarfjördur, Höfn, Breiðdalsvík, Þingeyri29. Otaczał także opieką duszpasterską, mniej liczną wtedy, grupę Polaków zamieszkujących region stołeczny. Swoją posługę na Islandii ks. Aleksander Michałowski zakończył w 2002 r. W pamięci Polaków, i nie tylko, zapisał się bardzo pozytywnie dzięki swej wrażliwości na spotykane problemy, gorliwości i poświęceniu, a zwłaszcza „duszpasterskim podróżom” do rozsianych po kraju rodaków.30
Jeszcze w 1999 r. na Islandię przybył ks. Marek Zygadło, także członek Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej. Zamieszkał on na Fjordach Zachodnich, odciążając tym samym ks. Aleksandra Michałowskiego, który skoncentrował się na pracy w stolicy kraju i na południu Islandii. Następcą ks. Aleksandra Michałowskiego został ks. Wojciech Świątkowski, który przybył do Islandii w październiku 2002 r.31 Na Islandii świętował swój jubileusz 25-lecia święceń kapłańskich. 27 maja 2007 r. w katedrze na Landakocie odprawił jubileuszową mszę św.32
W końcu marca 2006 r. szeregi polskich duszpasterzy na Islandii wzmocnił kolejny chrystusowiec – ks. Piotr Gardoń.33 Objął on wówczas opieką duszpasterską Fiordy Zachodnie, ks. Marek Zygadło zamieszkał w Akureyri i odpowiadał za północną część kraju, natomiast ks. Wojciech Świątkowski odpowiadał za duszpasterstwo polskie w Reykjavíku i na południu Islandii.34
Ważnym i dobrze rokującym na przyszłość zarówno dla duszpasterstwa polskojęzycznego, jak i dla stanu kadrowego duchowieństwa na Islandii były święcenia diakonatu Jakuba Budkiewicza. Jakub Budkiewicz urodził się w Polsce, ale na początku lat 80., wraz z matką, przyjechał na Islandię. Tutaj, w Grundarfjörður, ukończył szkołę podstawową. Po powrocie do Polski rozpoczął studia w Wyższym Seminarium Duchownym w Białymstoku. Znajomość Islandii, częste odwiedziny tego kraju i spotkania z ówczesnym biskupem Reykjavíku skłoniły go do decyzji podjęcia pracy na Islandii po przyjęciu święceń kapłańskich. Zadeklarował więc chęć inkardynacji do diecezji reykjawickiej. W sierpniu 2006 r. przyjął święcenia diakonatu w katedrze w Białymstoku.35 Święcenia kapłańskie diakona Jakuba Budkiewicza odbyły się w sobotę, 7 lipca 2007 r. Było to znaczące wydarzenie dla Kościoła na Islandii, gdyż księża tu pracujący, poza dwoma, pochodzą spoza tego kraju, dlatego udzielenie święceń kapłańskich stanowi bardzo rzadkie wydarzenie. W uroczystości, obok bp. Jóhannesa Gijsena, brał udział także abp Edward Ozorowski, oraz delegacja księży z Polski. Liturgia sprawowana była w języku islandzkim i częściowo polskim. Oprawę muzyczną uroczystości przygotował chór parafii św. Józefa w Hafnarfjördur. Ksiądz Jakub Budkiewicz od 29 lipca podjął obowiązki wikariusza parafii NMP Gwiazdy Morza w dzielnicy Breiðholt w Reykjavíku.36
1 sierpnia 2009 r. pracę duszpasterską na Islandii rozpoczął pochodzący z archidiecezji krakowskiej ks. Krzysztof Midor.37 W parafii NMP Gwiazdy Morza w Reykjavíku pracował do 2010 r.
Latem 2010 r. ks. Krzysztof Kościółek TChr, przebywający na Islandii od 2008 r. i organizujący duszpasterstwo polskie w Akureyri i na północy kraju, został skierowany do pracy w Stykkishólmur (na zachodzie wyspy). W sierpniu tego roku zakończył posługę na Islandii ks. Marek Zygadło, który wyjechał do Anglii. Jego miejsce zajął ks. Radosław Szymoniak TChr, który został odpowiedzialny za duszpasterstwo Polaków w Reykjavíku i okolicy.38
We wrześniu 2010 r. na Islandię na zaproszenie ówczesnego biskupa Reykjavíku, Pierre’a Bürchera, przybyło także małżeństwo Zofia i Sebastian Kamińscy. Pochodzący z Wrocławia małżonkowie byli zaangażowani w działalność Ruchu Focolare. Rozpoczynając pracę na Islandii, deklarowali zaangażowanie w działalność tego ruchu a szczególnie w duszpasterstwo polonijne.39 Zofia i Sebastian Kamińscy wyjechali z Islandii pod koniec 2013 r.40
W miesiącach wakacyjnych 2011 r. posługę na Islandii zakończył ks. Piotr Gardoń a jego miejsce zajął ks. Sebastian Ludwin TChr.41
Latem 2013 r. na Islandii podjęło posługę dwóch kolejnych polskich księży. Byli to pochodzący z diecezji siedleckiej ks. Adam Antonowicz i pochodzący z archidiecezji częstochowskiej ks. Piotr Zieliński, który w pierwszym roku posługi odpowiedzialny był za duszpasterstwo polskie na Fiordach Zachodnich i okolicach Stykkishólmur. W 2014 r. rozpoczął posługę w parafii katedralnej. Ksiądz Adam Antonowicz od września 2013 r. pracował w Akureyri, natomiast od września 2016 r. był odpowiedzialny za parafię św. Jana Ewangelisty w Ísafjörður. Latem 2018 r. dokonał inkardynacji do diecezji reykjawickiej i od 1 września został przeniesiony do Stykkishólmur.42
1 lipca 2014 r. pracę na Islandii rozpoczął ks. Grzegorz Adamiak z diecezji płockiej, natomiast 1 sierpnia ks. Grzegorz Rąpała z diecezji kaliskiej.43 Ksiądz Grzegorz Rąpała wyjechał z Islandii w czerwcu 2017 r.
Od 1 listopada 2017 r., głównie wśród Polonii, posługuje ks. Edwin Słuczan-Orkusz.44 1 września 2018 r. pracę wśród Polaków w parafii katedralnej w Reykjavíku rozpoczął ks. Rafał Sikorski z archidiecezji warszawskiej.
W sumie, począwszy od 1997 r. w ramach opieki duszpasterskiej nad Polakami mieszkającymi na Islandii pracowali: ks. Aleksander Michałowski TChr (1997-2002), ks. Marek Zygadło TChr (1999-2010), ks. Wojciech Świątkowski TChr (2002-2008), ks. Piotr Gardoń TChr (2006-2011), ks. Jakub Budkiewicz (2007-2008; 2013-2014), ks. Krzysztof Kościółek TChr (2008-2013), ks. Krzysztof Midor (2009-2010), ks. Radosław Szymoniak TChr (2010-2014), ks. Sebastian Ludwin TChr (2011-2013), ks. Adam Antonowicz (od 2013), ks. Piotr Zieliński (2013-2018), ks. Grzegorz Rąpała (2014-2017), ks. Grzegorz Adamiak (od 2014), ks. Edwin Słuczan-Orkusz (od 2017), ks. Rafał Sikorski (od 2018).
***
Opuszczający kraj polscy emigranci mogą liczyć na pomoc, jaką zapewnia im państwo polskie. W wymiarze cywilnym i obywatelskim są to choćby placówki dyplomatyczne. Jedną z form tej troski, a zarazem pomocą w utrzymaniu kontaktu i łączności z ojczyzną jest także opieka duszpasterska. Duszpasterstwo polonijne pomaga w utrzymaniu tożsamości, ale stoi przed nim także zadanie włączania w życie lokalnej wspólnoty Kościoła. To podwójne zadanie odczytywali zarówno przełożeni Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej, jak i polscy biskupi posyłający księży swoich diecezji do pracy z Polakami na Islandii. Obecność duszpasterzy polonijnych na Islandii pokazuje również, że Kościół w Polsce odpowiedzialnie i czujnie obserwuje i reaguje na kierunki polskiej emigracji i, adekwatnie do potrzeb, stara się sprostać jej duchowym potrzebom.
Grzegorz Adamiak, Ásbrú-Reykjavík, Islandia
1 Zob. A. Wojtyńska, Historia i charakterystyka migracji z Polski do Islandii, w: M. Budyta-Budzyńska (red.), Integracja czy asymilacja? Polscy imigranci w Islandii, Warszawa 2011, s. 29.
2 Zob. M. Szewczuk, Rośnie populacja Islandii, http://icelandnews.is/ islandia/ciekawostki-islandia/rosnie-populacja-islandii (dostęp: 17 VII 2018).
3 Zob. K. Grabowski, Liczba ludności Islandii osiągnęła 350 000. Imigranci stanowią 11,3% populacji, http://icelandnews.is/wiadomosci/z-kraju/liczba-ludnosci-islandii-osiagnela-350-000-imigranci-stanowia-113-populacji (dostęp: 17 VII 2018).
4 Zob. tamże, s. 37.
5 Zob. M. Budyta-Budzyńska, Wstęp, w: taż, Integracja czy asymilacja? s. 8-11.
6 Zob. A. Wojtyńska, Historia i charakterystyka migracji z Polski do Islandii, s. 40-41.
7 Zob. M. Nowicka, Od-świętność: świętowanie i odpoczynek jako praktyki izolacyjne, w: M. Budyta-Budzyńska, Integracja czy asymilacja? s. 187-196.
8 G. Pokruszyński, Przemówienie w parafii Jana Pawła II w Ásbrú, 4 marca 2018 r.
9 Zob. Islandia: potroiła się liczba katolików, potrzebne są nowe kościoły, http://niedziela.pl/artykul/13030/Islandia-potroila-sie-liczba-katolikow (dostęp: 17 VII 2018).
10 Zob. N. P. Njardvík, Birth of a nation, Reykjavík 1973; zob. też. P. Wittmann, Iceland, w: The Catholic Encyclopedia, t. 7, New York 1910, s. 615- 616.
11 Zob. tamże, s. 616-617.
12 Zob. G. Guðmundsson, The Catholic Church’s mission and activity in Iceland during the 20th century, w: The Third Millenium and the Catholic Church in Iceland, Reykjavik 1999, s. 30-49.
13 Zob. 1968-2018 Reykjavíkurbiskupdæmi 50 ára, b.m.r.w.
14 Zob. Island. Diasporakirche in wilder Natur, b.m.r.w., s. 45.
15 Zob. Jan Paweł II, List Apostolski Cum Sanctus, http://w2.vatican.va/ content/john-paul-ii/la/apost_letters/1984/documents/hf_jp-ii_apl_19840114_cum-sanctus.html (dostęp: 17 VII 2018).
16 Zob. J. Dudała, Karmel wśród gejzerów, https://www.gosc.pl/doc/767177. Karmel-wsrod-gejzerow (dostęp: 17 VII 2018); zob. też R. Raczyński, Na krańcu Europy – polskie siostry zakonne i księża w Islandii, Cywilizacja i Polityka 12/2014, s. 276-278; zob. także Klasztor Polskich Mniszek Karmelitanek Bosych na Islandii, http://karmel.is/pol/index.html (dostęp: 17 VII 2018).
17 Zob. tamże.
18 Zob. A. Jackowski, I. Sołjan (red.), Leksykon pielgrzymek Jana Pawła II, Kraków 2006, s. 448-449.
19 Zob. Błogosławiony, który przychodzi w imię Pana. Skrótowa relacja przebiegu nawiedzenia Islandii w dniach 3-4 czerwca 1989 roku przez Namiestnika Chrystusowego Jana Pawła II – widziane z karmelitańskiego podwórka, mps, b.m.r.w., s. 3-6.
20 Tamże, s. 4.
21 Zob. tamże, s. 8
22 Zob. P. Bürcher, Akt erekcyjny parafii św. Jana Pawła II z 23 września 2014 r., Archiwum Kurii Diecezjalnej w Reykjavíku.
23 Zob. Nýr prestur, einkum fyrir Pólverja Séra Alexander, Kaþólska Kirkjublaðið 10/1997, s. 8.
24 Zob. A. M. Szajda, Klasztor wpisany w krajobraz wyspy, Wrocławski Rocznik Historii Mówionej 6/2016, s. 177.
25 Zob. B. Misiewicz, Początki wspólnoty FMM w Łęcznej, http://emaus. parafia.info.pl/?p=main&what=2514 (dostęp: 18 VII 2018); zob. tenże, W drogę z nami, wyrusz Panie…, http://fmmlabunie.pl/fmm/index.php?f01=3xxx81xxxxxx xxxx&idss=86287s4640 (dostęp: 18 VII 2018).
26 Zob. Nýr prestur, einkum fyrir Pólverja Séra Alexander, s. 8.
27 Zob. Żywy Różaniec – misje ad gentes, http://przeczno.pl/spis-misjonarzy-wedlug-przynaleznosci-zakonnej/page:2 (dostęp: 18 VII 2018).
28 Zob. Nýr prestur, einkum fyrir Pólverja Séra Alexander, s. 8; zob. też Sr. Aleksander kominn til Íslands, Kaþólska Kirkjublaðið 11/1997, s. 2; zob. też Prestar skipta um störf í Landakoti og Hafnarfirði/Keflavik, Kaþólska Kirkjublaðið 4/1998), s. 6; zob. Pólverjar á Íslandi fá loks eiginn prest, Kaþólska Kirkjublaðið 2/1998, s. 1. Ks. Aleksander Michałowski urodził się w 1931 r. Swoją niezwykle barwną młodość opisał w jednym z numerów gazety diecezjalnej „Kaþólska Kirkjublaðið”. 28 maja 1942 r. został zatrzymany wraz z innymi dziećmi i zakwalifikowany do grupy „złotych dzieci”, które miały być wychowane jak dzieci niemieckie. Przebywał najpierw w specjalnym obozie w Kaliszu a następnie w zamku Gmunden w Austrii. Przez cały czas towarzyszył chłopcu obrazek Czarnej Madonny, który był przez niego skrzętnie ukrywany nawet przed kolegami i strzeżony jak największy skarb. Opiekę Matki Bożej młody Aleksander odczuł, gdy w trakcie podróży do miejscowości Maria Schmolln, w pobliżu jednej z kwater Hitlera, wojskowy pociąg, którym podróżowali, został zaatakowany przez amerykańskie myśliwce. Ocalenie podczas nalotu przypisuje on opiece Matki Bożej. Koniec wojny zastał go w Maria Schmolln. Po wojnie przez rok przebywał we Włoszech, potem w Anglii, gdzie, jako sierota, trafił z polską armią. W 1952 r. zdecydował się wstąpić do Towarzystwa Chrystusowego i zostać księdzem. 25 października 1961 r. przyjął w Rzymie święcenia kapłańskie; zob. A. Michałowski, Pólskur altarisdregnur neyddur til að gerast Þyskur hermaður, Kaþólska Kirkjublaðið 4/1999, s. 10-11.
29 Zob. Á ferð um landið, tamże, s. 2.
30 Zob. Mannaskipti hjá pólsku prestunum okkar, Kaþólska Kirkjublaðið 11/2002, s. 5.
31 Urodził się w 1954 r., w Lubaniu k. Poznania. Po wstąpieniu do Towarzystwa Chrystusowego i przyjęciu święceń kapłańskich pracował najpierw w Australii i RPA; zob. tamże.
32 Zob. Silfuramæli prestvígslu séra Wojciechs Swiatkowski S. Chr., Kaþólska Kirkjublaðið 5/2007, s. 9.
33 Ks. Piotr Gardoń urodził się w 1960 r., a święcenia kapłańskie przyjął w 1989 r. Początkowo, do 1992 r., pracował w Polsce, potem (do 1998 r.) w RPA, a następnie, przez 8 lat w Anglii; zob. Sálgæsla Pólverja styrkt, Kaþólska Kirkjublaðið 6/2006, s. 4.
34 Zob. tamże.
35 Zob. Prestneminn okkar, Jakub Budkiewicz, þiggur djáknavígslu i juni, Kaþólska Kirkjublaðið 5/2006, s. 14.
36 Zob. Prestvígsla sr. Jakubs Budkiewicz þann 7. júlí 2007, Kaþólska Kirkjublaðið 9/2007, s. 14-15; zob. też Prestvígsla Jakubs Budkiewicz, djákna biskupdæmi okkar, Kaþólska Kirkjublaðið 6/2007, s. 8; zob. również Nýir prestar til biskupdæmisins, Kaþólska Kirkjublaðið 7-8/2007, s. 6; zob także Prédikun Jóhannesar Gijsen, Reykjavíkurbiskups við prestvígslu Jakubs Budkiewicz i dómkirkju Krists konungs i Reykjavík, laugardaginn 7. júlí 2007, Kaþólska Kirkjublaðið, tamże, s. 10-11.
37 Zob. [Bardzo serdecznie witamy w naszej wspólnocie polonijnej Księdza Krzysztofa Midora], Kaþólska Kirkjublaðið 10-11/2009, s. 8.
38 Zob. Zmiany w Diecezji, Kaþólska Kirkjublaðið 9/2010, s. 15. Ks. Radosław Szymoniak przyjął święcenia kapłańskie w 2004 r. Pracował najpierw w Szczecinie, potem w Goleniowie. Stamtąd został skierowany do pracy z Polonią w Anglii i posługiwał w Manchester, Londynie, Scarborough, York i Hull; zob. [Ksiądz Radosław Szymoniak SChr rozpoczynający swoją posługę duszpasterską dla Polaków w Islandii], Kaþólska Kirkjublaðið 10-11/2010, s. 14. Więcej o jego pracy zob. R. Raczyński, Na krańcu Europy – polskie siostry zakonne i księża w Islandii, s. 281-282; zob. też J. Solarek, Duszpasterstwo polskie na Islandii, Collectanea Theologica 84(2014) nr 2, s. 155, 156.
39 Zob. Nowa rodzina z polski pośród nas, Kaþólska Kirkjublaðið 12/2010, s. 14.
40 Zob. Ogłoszenie duszpasterstwa polskiego, Kaþólska Kirkjublaðið 1-2/2014, s. 6.
41 Zob.[W ostatnich dniach czerwca…], Kaþólska Kirkjublaðið 9/2011, s. 12; zob. też R. Raczyński, Na krańcu Europy – polskie siostry zakonne i księża w Islandii, s. 281, 283.
42 Rozmowa z ks. A. Antonowiczem z dnia 20 lipca 2018 r.
43 Zob. Nýir prestar Reykjavíkurbiskupdæmi, Kaþólska Kirkjublaðið 10-11/2014, s. 5.
44 Ks. Edwin Słuczan-Orkusz przyjął święcenia kapłańskie w 2003 r. i pracował w ośrodkach salezjańskich w Polsce, a następnie na placówkach zagranicznych w Rosji i na Ukrainie; zob. Séra Edwin Słuczan-Orkusz, nýr prestur á Íslandi, Kaþólska Kirkjublaðið 12/2017, s. 5.
Źródło: Collectanea Theologica 88(2018) nr 3